«Μέτρον Άριστον». Σε ότι αφορά τα θέματα υγείας είναι σχεδόν αυτονόητη η ευρεία εφαρμογή αυτής της αρχής και το ίδιο θα περίμενε κανείς να συμβαίνει και σε ότι αφορά τη σχέση της άσκησης με την καρδιακή λειτουργία. Πράγματι, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας σχετίζεται με σειρά από δυσμενείς εκδηλώσεις, όπως η παχυσαρκία, η στεφανιαία νόσος και άλλα. Εναρμονισμένη με την αρχή του μέτρου, αλλά και ενδεχομένως επηρεασμένη από σειρά περιστατικών σε ανταγωνιστικούς αθλητές, τα τελευταία έτη έχει διαμορφωθεί η αντίληψη ότι η υπερβολική άσκηση μπορεί να ευθύνεται για ανεπιθύμητες επιδράσεις στην καρδιά, ενδεχομένως ακόμα και για θανάτους. Είναι όμως δικαιολογημένη και στηριγμένη σε επιστημονικά στοιχεία αυτή η άποψη;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά 150 λεπτά μέτριας ή 75 έντονης άσκησης εβδομαδιαίως για την μείωση της καρδιαγγειακής θνητότητας. Σειρά μελετών έχει δείξει τα μέγιστα οφέλη όταν κανείς ασκείται 3-5 φορές πάνω από αυτά τα επίπεδα, ενώ όταν υπερβαίνεται και αυτό το όριο, υπάρχει βελτίωση της φυσικής κατάστασης, αλλά όχι και της θνητότητας. Η εσφαλμένη εντύπωση ότι οι αθλητές ζουν λιγότερο από το γενικό πληθυσμό, δεν επιβεβαιώνεται από τις ελάχιστες μελέτες οι οποίες έχουν εξετάσει ακριβώς αυτό το ερώτημα. Οι πρωταθλητές του ποδηλατικού γύρου της Γαλλίας επιβιώνουν περισσότερο από τους συντοπίτες τους, ενώ και άλλες σχετικές πρόσφατες έρευνες δεν αναγνωρίζουν σημείο, πέρα από το οποίο η έντονη άσκηση συνδέεται με πραγματική αύξηση της θνητότητας.
Είναι αποδεκτό ότι η άσκηση μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αιφνιδίου θανάτου σε άτομα με αδιάγνωστες καρδιακές παθήσεις. Στις ηλικίες κάτω των 35 ετών τα συχνότερα αίτια αποτελούν αρρυθμιολογικά σύνδρομα και κληρονομικές παθήσεις, όπως οι μυοκαρδιοπάθειες, ενώ στις ηλικίες άνω των 35 η αθηροσκλήρυνση των στεφανιαίων ευθύνεται για περισσότερο από το 80% τον θανάτων. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η έντονη άθληση σχετίζεται με:
- αυξημένη εναπόθεση ασβεστίου και σχηματισμό αθηρωματικών πλακών στο δίκτυο των στεφανιαίων αρτηριών
- αυξημένη επίπτωση μυοκαρδιακής ίνωσης (μορφή «ουλής» του μυοκαρδίου που απεικονίζεται με μαγνητική τομογραφία, η οποία θεωρείται επιβαρυντικός παράγων όταν συνυπάρχει με μυοκαρδιοπάθειες, μυοκαρδίτιδα κλπ)
- αύξηση επιπέδων στο αίμα μετά από άσκηση ορισμένων βιοδεικτών (με κυριότερο εκπρόσωπο την τροπονίνη) ,
χωρίς όμως όλα αυτά επιβεβαιωμένα να μεταφράζονται σε κλινικές εκδηλώσεις ή αυξημένη επίπτωση καρδιαγγειακών επεισοδίων.
Αν τα προηγούμενα ζητήματα συνεχίζουν να αποτελούν αντικείμενο διχογνωμίας, είναι ομόφωνα αποδεκτό ότι η μακροχρόνια συμμετοχή σε αθλήματα αντοχής φαίνεται να συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης κολπικής μαρμαρυγής, μιας αρρυθμίας που μπορεί να προκαλέσει καρδιακές επιπλοκές και εγκεφαλικό επεισόδιο, τα οποία αντιμετωπίζονται πάντως με την κατάλληλη φαρμακευτική και επεμβατική αγωγή.
Η εκδήλωση καρδιαγγειακών συμβάντων σε άτομα με αδιάγνωστες, ακόμα και μετά ενδελεχή εξέταση, παθήσεις, δεν σηματοδοτεί υποχρεωτικά τον όγκο της άσκησης ως υπεύθυνο αιτιολογικό παράγοντα. Επίσης, το τι είναι υπερβολική άσκηση αποτελεί σχετική έννοια, η οποία προδιορίζεται από τις μεταβολικές και άλλες φυσιολογικές απαιτήσεις που εισάγει στον συγκεκριμένο αθλούμενο το εκάστοτε ασκησιακό φορτίο. Τέλος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι σε επίπεδο κοινωνικής υγείας, η πολιτική «ενοχοποίησης» της άσκησης ενέχει τον κίνδυνο ανάσχεσης ενός θετικού μαζικού αθλητικού ρεύματος που έχει καταγραφεί τα τελευταία έτη. Ο Αριστοτέλης άλλωστε έχει δώσει και μια εναλλακτική θεώρηση του «μέτρου», «..μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς» , δηλαδή το ζητούμενο είναι το μέτρο, όχι σε σχέση προς το εξεταζόμενο θέμα, αλλά σε σχέση με τον καθένα από εμάς.
Δρ Γεώργιος Αδ Σταυρουλάκης, MD, PhD, FESC
Καρδιολόγος
Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Εξειδίκευση στην Αθλητική Καρδιολογία (St George’s ,UΚ)